Safranbolu Evleri ve Özellikleri

Safranbolu, Karabük ilinin en büyük ve gelişmiş ilçesidir. Konumu yaklaşık olarak Ankara’nın 200 km kuzeyinde ve Karadeniz’in 100 km güneyindedir. Karabük ilçe merkezinin de 9 km kuzeyinde bulunmaktadır. Karayolu ve demiryolu ulaşımının bulundugu Safranbolu’ya en yakın havaalanı Ankara Esenboğa Havaalanı (240 km.)’dir.

Safranbolu’ya karayolu ile Ankara-İstanbul otoyolunun Gerede sapağından ayrılarak 88 km. sonra ulaşılır. Otogar kent merkezindedir. Kent merkezinden otobüs firmaları servisleri, dolmuşlar veya Safranbolu Halk Otobüsleri ile 15 dk.’da gidilebilir. Safranbolu’dan Zonguldak ve Ankara’ya Karabük şehir merkezine vararak demiryolu ile ulaşım mümkündür. İstasyonun Karabük şehir merkezine uzaklığı 2 km.’dir.

Safranbolu Evlerinin Mimari Özellikleri

Tarihi Safranbolu Evleri, yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan Türkkent kültürünün günümüzde yaşamaya devam eden en önemli yapı taşlarından biridir. İlçenin merkezinde 18 ve 19 yy. ile 20 yy. başlarında yapılmış yaklaşık 2000 adet geleneksel Türk evi bulunmaktadır. Bu eserlerin 800 tanesi yasal koruma altındadır. Evler Safranbolu’nun iki ayrı kesiminde gruplanmış durumdadır. Birincisi “Şehir” diye bilinen ve kışlık olarak kullanılan kesimdir, ikincisi ise “Bağlar” diye bilinen ve yazlık olarak kullanılan kesim olarak bilinir.

Şehir kesimi, yönetim merkezinin bulunduğu Kale, alışveriş merkezinin bulunduğu Çarşı, evlerin bulunduğu Akçasu, Gümüş, Musalla, Kale altı ve Tabakhane semtlerinden oluşmaktadır. Bu kesim iklimin olumsuz etkilerine karşı korunmuş, alçak rakımlı iki vadinin içinde bulunur. Burada evler birbirine yakın ve sokaklar dardır. Bağlar birkaç yüz metre daha yüksekte, hava akımlarına açık ve daha geniş araziler üzerindedir. Neredeyse herkesin bir kışlık bir de yazlık evi vardır. Yöre halkı kışın şehirdeki evinde yaşar ve yazın havaların ısınmasıyla da Bağlardaki yazlık evine göçer. Ancak “Çarşı” üretim ve ticaret hayatı yazında aynen sürer.

Bütün Safranbolu Evleri kendilerine göre daha merkezi konumdaki kamu binalarına, dini yapılara ve anıt eserlere dönüktür. Hangi evden bakılırsa bakılsın manzara kapanmaz. Evlerin yakın plan cepheleri kör, uzak plan cepheleri açık ve birbirlerini izleyecek konumdadır.

Şehrin tam ortasında bulunan meydana yönelik yollar ve sokaklar tamamen Arnavut kaldırımlıdır. Anıt eserlerin avluları ve meydanlar da Arnavut kaldırımlıdır. Mevcut taş kaplama tarzı rutubeti en aza indiren, sel sularına karşı dayanıklı ve ağaç köklerinin yeterli su almasına uygun yapıdadır.

Her Safranbolu evinin boyutu ve biçimini belirleyen üç temel unsurdan söz edilebilir Bunlar: Çok nüfuslu büyük aile yapısı, yağışlı iklim, kültürel ve maddi zenginlik olarak bilinir. Bir ailede karı kocanın normal olarak iki ya da üç çocuğu vardır. Erkek evlat evlendirilince ona ayrı bir ev açılmaz, gelin aynı eve getirilir. Amcalar, yengeler, halalar ve torunlarında dâhil olduğu aile hep birlikte bir evde yaşarlar. Evin kadınına işlerde yardım etmek amacıyla evlerin çoğunda evlatlık kız bulunur. Evlatlık kız evin kızı gibi görülür.

Doğa insan ve ev üçlüsü; sokak-ev, sokak-çarşı ilişkileri son derece düzenli ve dengelidir. Çevreye olduğu kadar komşuya da saygı egemendir. Hiçbir ev diğerinin görünüşünü engellemeyecek şekilde tasarlanmıştır. Evlerin yapımında taş, kerpiç ahşap ve de alaturka kiremit kullanılmıştır. Bahçeler sokaktan taş duvarlarla ayrılmıştır.

Din ve gelenekler evi dışarıya karşı kapar, bu yüzden ev içi ve bahçeler yüksek duvarlarla ayrılmıştır, pencereler kafeslidir, kadın yabancı erkeğe görünmez. Bazen aynı evin içinde bile, kadınlar ve erkekler ayrı ayrı yaşarlar. Safranbolu´da selamlık ve harem olarak ikiye bölünmüş böyle evler vardır. Hacı Memişler Bağ evinde ve Kaymakamlar Evinde harem ve selamlık girişleri değişik katta iki ayrı sokaktan sağlanmıştır. Aile yaşantısını tedirgin etmeden kolay ulaşılabilen bir odası da selamlık olarak kullanılır. Selamlık odaları biraz daha özenlidir.

Üçüncü kat evlerde mükemmelliğe varılan noktadır. Bu katta tavanlar daha yüksektir. Odalara sekiz kenarlı bir çokgenden oluşan “sofa”nın daha kısa olan dört çapraz kenarından açılan kapılardan girilir. Odaların giriş kapıları köselerdedir ve oda ile doğrudan teması kesen özel ahşap paravana düzeni bulunur. Odaların her biri bir çekirdek aileyi ya da bir aile yakinin barındırabilecek tüm unsurlara sahip, bağımsız birim olarak tasarlanmıştır. Bu doğrultuda her odada ahşap dolapların (yüklük) içerisinde bugünün duş kabinlerini andıran gusülhaneler mevcuttur.

Safranbolu evlerindeki çıkmalar, evin dış görünümünü tek düzelikten kurtarır. Evlerin pencereleri çok özel biçimde tasarlanmış olup dar ve uzuncadır. Ahşap kanatlı pencerelerde ayrıca “musabak” denilen kafesler bulunur. Evin girişinde, zemin katta “hayat” vardır. Bu bölümde eğer taş kaplıysa “taşlık” adını alır.